در گفت‌وگو با امیر عابدی، رئیس اتاق مشترک ایران و قزاقستان؛
چرایی‌های کاهش واردات گندم از قزاقستان بررسی شد
اخیراً آمار تجارت خارجی قزاقستان در 6 ماه نخست سال 2023 از سوی کمیته درآمدهای دولتی این کشور منتشر شده است. مطابق با این آمار، ارزش تجارت جمهوری اسلامی ایران و قزاقستان در نیم سال اول سال جاری میلادی، حدود 173 میلیون دلار بوده که از این مقدار، 110 میلیون دلار صادرات جمهوری اسلامی ایران به قزاقستان و حدود 63 میلیون دلار واردات جمهوری اسلامی ایران از این کشور بوده است.
در همین حال، واردات کشورمان از قزاقستان به یک‌سوم میزان سال گذشته رسیده است. دلیل اصلی کاهش واردات جمهوری اسلامی ایران از قزاقستان، به کاهش قابل توجه خرید گندم از این کشور باز می‌گردد. در سال گذشته یک میلیون تن گندم مصرفی کشور از قزاقستان خریداری شده بود در حالی که امسال به گفته مقام‌های مسئول جمهوری اسلامی ایران، به سبب افزایش تولید داخلی و گران بودن گندم عرضه شده از سوی قزاقستان در قیاس با سایر شرکای تجاری جمهوری اسلامی ایران، خرید گندم از این کشور به یک دهم میزان سال گذشته رسیده است. در همین راستا گفت‌وگویی با امیر عابدی، رئیس اتاق مشترک ایران و قزاقستان داشتیم که شرح آن در ادامه آمده است.
یک معرفی از اتاق مشترک بازرگانی ایران و قزاقستان ارائه می‌نمایید؟
اتاق مشترک بازرگانی ایران و قزاقستان، با هدف تسریع مبادلات تجاری و سرمایه‌گذاری میان تجار ایران و قزاقستان تأسیس گردیده و از مهم‌ترین اهداف کلیدی ایجاد اتاق مشترک بازرگانی ایران و قزاقستان، می‌توان به فعال‌سازی دیپلماسی تجاری، توسعه صادرات غیرنفتی و خدمات فنی مهندسی، آگاه‌سازی تجار و سرمایه‌گذاران از زمینه‌ها، پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های سرمایه‌گذاری‌های مشترک دو طرف و بهبود روابط تجاری میان دو کشور و کسب سهم بیشتری از بازار، یاد کرد.
اهمیت کشور قزاقستان در تجارت غلات از جمله گندم چیست؟
قزاقستان به دلیل تولید برخی از مرغوب‌ترین گندم‌هایی که جهان تا به حال دیده است، با تولید گندم شناخته می‌شود. بزرگ‌ترین محصول قزاقستان، گندم است که آن را صادر می‌کند. این کشور ششمین تولیدکننده بزرگ گندم در جهان و یکی از صادرکنندگان عمده گندم و آرد در جهان است. محصول اصلی گندم، آرد است که معمولاً از نظر کیفیت و پروتئین، آرد گندم قزاقستان در سطح بالایی قرار دارد.
طبق گزارش‌های فائو، تخمین زده شده است که کشور قزاقستان در سال زراعی 2022-2021 به میزان 18 میلیون تن غلات تولید کرده باشد که 2/13 میلیون تن آن گندم (زمستانه و بهاره)، 3 میلیون تن جو، 950 هزار تن ذرت و 875 هزار تن سایر غلات خواهد بود. این میزان تولید غلات در مقایسه با سال قبل از آن 5/11 درصد افزایش داشته است. تولید گندم در سال زراعی 2022-2021 به میزان 7/11 درصد، جو 8/26 درصد، ذرت 9/15 درصد در مقایسه با سال قبل رشد داشته است.
کل صادرات غلات در سال بازاریابی 2023-2022 (ژوئیه/ژوئن) حدود 9 میلیون تن، 5 درصد کمتر از حجم متوسط 5 سال اخیر، پیش‌بینی می‌شود. همچنین پیش‌بینی می‌شود که صادرات گندم در حد میانگین تولید مورد انتظار در سال 2022 و تقاضای ثابت کشورهای واردکننده در سطح تقریباً متوسط 8 میلیون تن باشد. در مقابل، صادرات جو 600 هزار تن پیش‌بینی می‌شود که بسیار کمتر از حجم متوسط پنج سال اخیر است.
ممنوعیت‌های موقتی صادرات غلات از سوی روسیه، از پیامدهای جنگ روسیه و اوکراین و تعیین سهمیه صادرات در سال 2022 از سوی قزاقستان و برخی کشورهای دیگر، باعث شد در سال گذشته قیمت خرده‌فروشی غلات در بازارهای جهانی افزایش حدود 25 درصدی داشته باشد.
با این حال، صادرات گندم قزاقستان در سال 2022 به ارزش 8/1 میلیارد دلار (3 درصد صادرات جهانی) بوده که نسبت به سال قبل 36 درصد رشد داشته و عمدتاً متأثر از قیمت‌های جهانی بوده است. در طی 5 سال گذشته نیز صادرات گندم از سوی قراقستان سالانه 22 درصد افزایش داشته است.
مبادلات حوزه غلات میان ایران و قزاقستان به چه صورت است؟
بر اساس گزارش مرکز تجارت بین‌الملل، در سال 2022 ایران از قزاقستان بالغ بر 310 میلیون دلار غلات وارد کرده است که 9/13 درصد ارزش صادرات غلات این کشور را تشکیل می‌دهد. این میزان واردات ایران در مقایسه با سال قبل از آن، 16 درصد افزایش را نشان می‌دهد. البته این میزان واردات با آمار اعلامی ایران متفاوت است و این امر به ثبت واردات موقت از سوی ایران و ثبت آمار قطعی از سوی قزاقستان برمی‌گردد.
طبق گزارش گمرک جمهوری اسلامی ایران، در سال 1401، کشور 8/98 میلیون دلار گندم و جو از قزاقستان وارد کرده که حدود 10 درصد واردات کشور را تشکیل می‌دهد و 70 درصد گندم و 30 درصد هم جو بوده است.
میزان مبادلات دو کشور در سال جاری چگونه بوده و آینده این مبادلات را چگونه می‌بینید؟
بررسی آمار‌های ارائه شده از سوی گمرک جمهوری اسلامی ایران، حاکی از آن است که در سال 1401 ارزش تجارت میان ایران و قزاقستان بالغ بر 4/319 میلیون دلار بوده که نسبت به سال قبل (260 میلیون دلار) 8/22 درصد رشد داشته است.
در این میان، صادرات ایران به قزاقستان در سال 1401 که 3/195 میلیون دلار بوده، نسبت به مدت مشابه سال قبل (183 میلیون دلار) با رشد 7/6 درصدی مواجه بوده است. در مقابل، واردات ایران از این کشور در مدت یاد شده 1/124 میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل (8/77 میلیون دلار) افزایش 5/59 درصدی را تجربه کرده است. تراز تجاری کشور نیز 2/71 میلیون دلار بوده که نسبت به سال قبل (106 میلیون دلار) کاهش یافته است.
هدف‌گذاری تجارت دو کشور، 3 میلیارد دلار است که حدود یک میلیارد دلار در قالب ظرفیت‌های فعلی با بازاریابی از طریق اعزام و پذیرش هیأت‌ها و شرکت در نمایشگاه‌های تخصصی و غیره امکان‌پذیر است اما دستیابی به مازاد بر این رقم، به ایجاد بسترهای دیگری نظیر لغو روادید برای 30 روز، دیپلماسی تجاری قوی، فعال‌سازی دفاتر خدمات مشاوره و بازاریابی اتاق بازرگانی ایران در بازار کشور مقصد، بهبود وضعیت نقل و انتقالات پولی، ارتقای وضعیت حمل و نقل و لجستیک و غیره نیاز دارد.
مشکلات دو کشور در معاملات غیرنفتی به خصوص غلات چیست؟
چند سالی است که مشکلات بازگشت ارز حاصل از صادرات، به یکی از چالش‌های جدی صادرات بخش خصوصی تبدیل شده است. بخشی خصوصی که از هیچ رانتی در حوزه تولید و تجارت بهره نمی‌برد با شرکت‌های بزرگ و خصولتی‌ها که از همه نوع رانتی در این اقتصاد برخوردارند، تمایزی ندارند. به نظر می‌رسد چنانچه بخش خصوصی از بازگشت ارز حاصل از صادرات معاف گردد و نحوه نظارت تغییر نماید، بخشی از چالش جهش صادراتی از پیش روی تجار برداشته خواهد شد.
یکی از مشکلات جدی پیش روی صادرات غیرنفتی، تحریم‌های بانکی و بیمه‌های صادراتی است که بر همه بازارهای کشور سایه افکنده و کشور قزاقستان هم از این امر مستثنی نیست و مشکلاتی را در حوزه‌های نقل و انتقال پول ایجاد کرده و حدود 15 تا 20 درصد هزینه‌های تجاری را برای تجار افزایش داده و ضریب ریسک و هزینه‌های بازاریابی و معاملات را از کانال‌های بین‌المللی به روش‌های سنتی رسانده است. یکی از حلقه‌های مفقوده در بازارهای هدف، نبود اطلاعات و بازاریابی مؤثر و هماهنگی‌های لازم برای معرفی کالا و خدمات بخش خصوصی در کشور است که این امر مهم با ایجاد دفاتر خدمات بازاریابی و مشاوره با حمایت اتاق بازرگانی ایران که از منابع و وظایف قانونی در این اقدام مهم برخوردار هستند، می‌تواند به توسعه تجارت بین کشورهای هدف، کمک شایان نماید. مشکلات حمل و نقل و لجستیک از دیگر موانع پیش روی صادرات غیرنفتی است که انتظار می‌رود با تغییر و اصلاح رویکرد دولت، از این موانع نیز عبور کنیم. در بعضی از فصول، عدم نوبت‌دهی و شفافیت در بندرهای شمال کشور و کمبود کشتی‌های رو-رو، کندی خدمات بندرها، فقدان شرکت‌های ارائه‌کننده خدمات بازرگانی حرفه‌ای و غیره، از جمله مشکلات این حوزه هستند. فقدان حضور فعال در نمایشگاه‌های تخصصی بازارهای مختلف از جمله قزاقستان به دلیل بوروکراسی زیاد در ارائه مجوزها، ریسک‌های ناشی از پرداخت یارانه‌های نمایشگاهی، توان مالی پایین شرکت‌های کوچک و متوسط و غیره، موجب شده است به تناسب ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های بالای کشور، در نمایشگاه‌ها حضور نداشته باشیم. مشکلات برشمرده شامل تجارت غلات نیز می‌شود. جدا از مشکلات، واردات غلات از هر کشور تبعاً به قیمت‌های ارائه شده از سوی تجار آن کشورها مربوط است. قاعدتاً هر رقیبی قیمت‌های پایین‌تری اعلام نماید، در شرایط مساوی، واردات از آن کشور صورت می‌گیرد. در خصوص غلات نیز قیمت‌های ارائه شده از سوی تجار قزاقستانی بالاتر از کشور رقیب (روسیه) است. همچنین با توجه به جنگ روسیه و اوکراین و موانع تحریمی کشور روسیه، پیشنهاد قیمت بهتری داده می‌شود.
دلایل توسعه روابط با قزاقستان چیست؟
در پایان خاطر‌نشان می‌شود که کشور قزاقستان به دلایل زیر، یکی از کشورهای مناسب و دارای پتانسیل برای توسعه روابط است؛
الف) منابع طبیعی وسیع در بخش محصول و صنایع معدنی: علاوه بر ذخایر فراوان نفتی (8/1 درصد کل جهان)، ثروت عظیم قزاقستان را باید زیر خاک جست‌وجو کرد زیرا این کشور غنی از اورانیوم و سایر فلزات مانند کروم، سرب، روی، منگنز، مس، آهن و طلا است. این گنجینه‌های طبیعی تنها در صورتی می‌تواند برای قزاقستان ارزش ایجاد کند که این کشور دارای صنعت پایین‌دستی و زنجیره تأمین مناسبی باشد، این در حالی است که در این بخش‌ها، فرصت‌های سرمایه‌گذاری زیادی نهفته است تا بتوان محصولات با ارزش افزوده بالا و با محتوای فناوری نوآورانه و با کیفیت بالا تولید کرد. علاوه بر مواد معدنی فراوان در این کشور، زمین‌های قابل کشت فراوان که قابلیت کشت محصولات متنوعی دارند در کنار منابع آبی زیاد، یکی از مزیت‌های این کشور است که از بخش عظیمی از آن بهره‌برداری نمی‌شود.
ب) موقعیت ژئو پلیتیک در بخش لجستیک: واقع شدن این کشور در قلب اوراسیا و شاهراه غرب و شرق جهان، باعث شده است که از سوی کشورهای پرقدرت دنیا نظیر کشورهای اروپایی برای انتقال منابع نفت و گاز و سایر کالاهای مورد نیاز از چین، هم از سمت چین و از سمت شریک ارویایی مورد توجه واقع گردد. به گونه‌ای که یکی از گذرگاه‌های اصلی در قالب یک کمربند و یک جاده، این کشور باشد. به عبارت دیگر وجود منابع طبیعی غنی در کنار واقع شدن در مرکز ترانزیت نفت و گاز و سایر کالاها، باعث شده است وزنه‌های ژئوپلیتیکی این کشور، بیش از پیش تقویت گردد.
ج) دسترسی به بازار بزرگ و اشتراکات فرهنگی و اجتماعی: قزاقستان دروازه ورود به بازار 500 میلیون نفری در منطقه CIS است و در مرکز جمعیتی و مصرف‌کنندگان 180 میلیون نفری در اورسیا واقع شده است. وجود اشتراکات فرهنگی و روابط سیاسی و علاقه‌مندی دو طرف برای توسعه مبادلات، پلی محکم برای توسعه مبادلات است.
د) پتانسیل‌های تجاری بالا: عزم و جزم جدی دو طرف برای توسعه مبادلات در زمینه‌های ذیل وجود دارد؛ محصولات کشاورزی و صنایع غذایی و ادوات و تجهیزات کشاورزی، محصولات پلیمری و پلاستیکی، تجهیزات پزشکی و دارویی، مصالح ساختمانی، کاشی و سرامیک، سنگ، شیرآلات، محصولات بهداشتی و شوینده‌ها، خدمات گردشگری و سلامت، خدمات فنی و مهندسی. شایان ذکر است قراقستان می‌تواند پاسخگوی نیازهای وارداتی ایران همچون نهادهای دامی نظیر جو، گندم، ذرت، روغن خام و سرمایه‌گذاری در زمینه کشاورزی و دامپروری فراسرزمینی باشد.
مصاحبه با رسانه نگاه هستی :
